قسمت پنجم
قصه حضرت آدم در سوره «الاسراء» (نفی اعتماد بر شیطان و توصیه به توکل بر پروردگار)
چهارمین سوره در سیر نزول قصه آدم سوره «الاسراء» است. این سوره مکی است و پیش از آن سوره «القصص و پس از آن سوره «یونس» نازل شد.( معرفت ۱۳۸۰ ص ۱۹۱ بهجت پور ۱۳۹۴، ص ۲۲۶) سوره «الاسراء»)در روایات ترتیب نزول در رده پنجاهم قرار دارد.
هدف سوره تقویت روحیه مومنان از برکات توکل بر خدا و رد هرگونه اعتماد و توکل بر غیر خدا در جامعه مومنان مکه است. آیات سوره در سه بخش هدف یاد شده را تأمین کرده است:
۱ - تبیین خلاصه محتوای کتب آسمانی درباره ترک اعتماد و توکل بر غیر خدا (۱ تا 10)
۲- تبیین ضرورت توحید توکل و اجتناب از اعتماد بر دیگران (۱۱-۴۰).
٣_تطبیق موضوع توکل بر پروردگار و نفی اعتماد بر غیر خدا» در جامعه نوپای مؤمن مکی (۴۱-۱۱۱) (بهجت پور، ۱۳۹۴، ص ۲۲۴)
آیات (۶۱-۶۵) این سوره که قصه آدم را بیان میکند در مقام دلگرمی‌و یادآوری برای پیامبر است سیاق آیات حاکی از آن است که خداوند پیامبر (ص) را مأمور کرد تا به کافران مکی بگوید: هر که غیر از خدا بخوانید بدحالی را از شما دور نمیکند و آن را به خوش حالی تبدیل نمیکند (الإسراء : (۵۶) و ظاهرا منظور از این افرادی که مشرکان به غیر از خدا میخواندند فرشتگان بودند( آل غازی ۱۳۸۲ ق، ج ۲، ص ۵۲۶) و در آیه بعد فرمود: «همین درخواست کننده‌ها نیز نیازهای خودشان و بیم و امیدشان را از مالک مدیر خود پروردگار دارند (الإسراء، ۵۷) و همچنین در سیاق درخواست‌های کارشکنانه کفار در برابر دعوت پیامبر است که از او میخواستند تا معجزاتی مانند موسی بیاورد و خدا به پیامبر میفرماید ما معجزات را هنگامی‌میفرستیم که مخاطب را از مخالفت رسولان ترسانده و به راه آوریم اما اگر احتمال چنین تأثیری در مخاطب نرود حکمتی برای ارسال معجزه نیست و خدای حکیم کار عبث و بیهوده انجام نمی‌دهد. گذشتگان نشان دادند که ارسال معجزه برای منکراتی مانند مکیان فایده‌‌‌ای ندارد (الإسراء : ۶۰ (۵۹).
آنگاه قصه آدم و ابلیس را خاطرنشان میفرماید که ابلیس سوگند خورد ذریه آدم را گمراه سازد و از خدا درخواست کرد که او را بر کرده اش مسلط سازد، پس خیلی بعید نیست که اکثر مردم به سوی راه ضلالت گراییده و در ظلم و طغیان و اعراض از آیات خدا غوطه ور گردند چون از یک سو فتنه‌های الهی احاطه شان کرده و از سوی دیگر شیطان با قشون سواره و پیاده اش محاصره شان نموده است( طباطبایی، ۱۳۷۸، ج ۱۳ ص ۱۹۸). وجه تشابه و ارتباط بیان این داستان در این قسمت سوره با آیات قبل این است که همان طور که ابلیس به خاطر حسد و تکبرش از سجده بر آدم امتناع ورزید قریش نیز به خاطر حسادت و کبرشان پیامبر را تکذیب کردند آل غازی، ۱۳۸۲ ق، ج ۲ص ۵۲۶).
در اینجا خداوند توجه مردم را به ضرورت اجتناب از اطاعت شیطان و اعتماد و توکل به خدا در همه امور جلب میکند گروهی از مردم به جای اینکه بر خدا اعتماد کنند، برابلیس اعتماد می‌کنند، با این که او قابل اعتماد نیست و دشمن انسانهاست و از همه طرف بر آنها تسلط دارد و بر آنها نفوذ میکند و مصادیق این راه‌ها نیز، گسترده است.
روش‌های شیطان، به تناسب افراد و اشخاص گوناگون، متفاوت می‌شود و گرفتاری انسانها، یکسان نیست؛ صدای شیطان، گاه وسوسهای درونی، گاه گفتاری دوستانه ازهمسر، همکار، همکلاسی ، فرزند و... و گاه در قالب رسانه‌های مسلط و جهانی و ملی است. گونه دیگری از هجوم شیاطین به بنی‌آدم ، مشارکت شیطان در مال و فرزندان است که مصادیق متعددی نیز دارد. (توکل بر خدا و رابطه آن با بندگی، از مهمترین راه حلهایی رهایی از دام شیطان است )(إلسراء65)
نویسندگان :سمیه عمادی اندانی، رضا شکرانی، مهری کریمی
فصلنامه علمی‌پژوهشی علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا تهران
💎انـجمـن علــمی، نگاهیـــے نو بـــہ اندیــشـہ ورزیــدن
کانال ایتا:
http://@anjomanelmiquran110
